مالکیت کودکان

مجله سپیده دانایی: تا به حال شده کودکتان در یک جمع یا میهمانی، اسباب بازی یا وسیله ای را از کودک دیگری به زور بگیرد؟ احتمالا خیلی زیاد! در این مواقع ممکن است احساس ناراحتی کرده و با خود بگویید دیگران چنین قضاوت خواهند کرد که در تربیت کودکتان کوتاهی کرده اید؛ یا خوشحال شوید از اینکه کودکتان می تواند از عهده کارهای خودش بربیاید و جای خود را در جمع باز کند؛ شاید هم نسبت به اینگونه رفتارهایی بی تفاوت هستید و اهمیت چندانی برایتان ندارد.

صرف نظر از احساس شما، جنگ و جدال به خاطر اسباب بازی بین بچه ها، یک جنگ تمام نشدنی و همیشگی است که هیچ راهی هم ندارد. کودکان نسبت به وسایل خود احساس مالکیت داشته و چشم ندارند کودک دیگری به آنها حتی نگاه بکند، چه برسد به اینکه از آنها استفاده کند. با وجود این روانشناسان از والدین می خواهند تا نحوه تقسیم کردن وسایل و شریک شدن در اسباب بازی را از همان کودکی به فرزندان خود آموزش بدهند، تا فرزندان بتوانند در آینده مشارکت بهتری با دیگران داشته باشند.

علاوه بر این، هنگامی که کودک بتواند اسباب بازی مورد علاقه و ارزشمند خود را با دیگران سهیم شود و اجازه بدهد دوستانش نیز با آن بازی کنند، آینده بهتری داشته؛ بخشنده تر، مودب تر و مهربان تر هم خواهد بود.

مفهوم مالکیت

برای اینکه کودکی بتواند وسایل و اسباب بازی هایش را به اشتراک گذاشته و به دوستانش اجازه بدهد که از آن استفاده کنند، این است که درک درستی از مفهوم مالکیت پیدا کرده باشد. جا افتادن مفهوم مالکیت در ذهن کودک، این احساس را برمی انگیزد که به اشتراک گذاشتن تحت کنترل او است و کار خوبی است که وسایلش را به دیگران بدهد؛ نه صرفا دستوری که باید اطاعت شود. درک مفهوم مالکیت مانند سایر مراحل رشد کودک به تدریج شکل می گیرد.

- اگر کودک دو ساله ای از دادن اسباب بازی هایش به دیگران خودداری کند، رفتاری طبیعی و مناسب سن خود انجام داده است. او با بزرگ شدن، نسبت به کودکان دیگر علاقمند شده، از بازی با آنها لذت می برد؛ و به نحوی بسیار تدریجی، احساس بخشش و انسان دوستی در او شکل می گیرد.

- وقتی کودک به سه سالگی رسید، از بازی با کودکان دیگر بیشتر لذت می برد، بنابراین می توان بازی های جمعی، به اشتراک گذاشتن و رعایت نوبت را به او آموزش داد. البته کودکان در این سن هنوز مفهوم نوبت را به خوبی درک نمی کنند، بنابراین در مواقعی مانند توپ بازی باید رعایت نوبت را به آنها یاد داد.

- کودکان چهار ساله هنوز به آن اندازه دست و دل باز نشده اند که اسباب بازی موردعلاقه خود را برای بازی به کودک دیگر واگذار کنند؛ ولی ممکن است چیز دیگری را که فعلا به آن احتیاج ندارند در اختیار دیگری قرار دهند. در هر حال هنوز زود است که این قبیل کودکان را به حال خود رها کنیم وباید همیشه یک نفر دورادور مراقب آنان باشد تا نوبت را رعایت کرده و با اسباب بازی های خود به صورت مشترک بازی کنند.

- کودکان پنج ساله نوبت گرفتن در بازی را زود یا می گیرندو به آنچه به دیگران تعلق دارد، احترام می گذارند؛ دیگر اسباب بازی های دیگران را از دست آنان نمی قاپند و به زور از دست شان نمی رباید. البته ممکن است هنوز نزاع و دعوا بین این کودکان دیده شود ولی نه به آن حد که مراقبت دائم لازم باشد. 

- هنگام ورود به مدرسه، کودکان به این حد از توانایی رسیده اندکه بین «مال من» و «مال دیگری» تفاوت قائل شوند. در این سن کودکان باید مالک چیزی باشند؛ مثلا در منزل حتی الامکان اتاق جداگانه ای داشته باشند و اگر امکان ندارد یک کمد مخصوص یا طاقچه ای از اتاق، جعبه، کارتن و ... به آنها اختصاص داشته باشد تا وسایل شان را دور از دسترس دیگران نگهداری کنند.از این طریق حس مالکیت و مراقبت از وسایل خود را یاد می گیرند.

آموزش به اشتراک گذاشتن

با توجه به آنچه در مورد رشد مفهوم مالکیت در کودکان گفته شد، کارشناسان معتقدند کودکان در سنین 5-4 سالگی در مرحله ای هستند که می توانند مفهوم «به اشتراک گذاشتن» اسباب بازی یا هر وسیله دیگری با دوستانشان را یاد بگیرند و از آن لذت ببرند. برای آموزش این مفهوم می توانید از راهکارهای زیر کمک بگیرید.

1- استفاده مشترک از اسباب بازی و وسایل را مفرح و سرگرم کننده کنید.

به کودک خود بازی های گروهی را که در آن همه برای یک هدف بازی می کنند، آموزش دهید. مثلا با یکدیگر پازل درست کنید و برای گذاشتن تکه های آن نوبت بگیرید. همچنین می توانید کارها را تقسیم کرده و آنها را با مشارکت هم انجام داده؛ و در انجام آنها همکاری، رعایت نوبت و دوری از خودخواهی را تمرین کنید.

2- هرگز خساست وی را ملامت نکنید.

اگر شما فرزندتان را خسیس یا خودخواه خطاب کنید، در واقع این ویژگی را در مورد او پذیرفته اید. وقتی کودک هنوز معنی سخاوت را نمی داند و برای آن آمادگی ندارد این سرزنش جز تحقیر کودک و در هم شکستن اعتماد به نفس او سودی به دنبال ندارد. همچنین اگر فرزند خودر ا مجبور کنید که از هر آنچه در اختیار دارد ببخشد، این روش اجباری از او یک انسان سخاوتمند نمی سازد بلکه باعث رنجش خاطر وی می شود.

3- با کودک خود در این مورد گفتگو کنید.

وقتی کودک برای حفظ اسباب بازی هایش نزد خویش، مشاجره می کند، به او کمک کنیدتا هر آنچه که اتفاق می افتد به درستی درک کند. اگر کودکی چیزی را پشتش گرفته و به کسی نمی دهد، برایش شرح دهید که با این کار دوستانش در مورد او ممکن است چه فکری کنند. ضمن اینکه به کودک کمک کنید تا احساسش را بیان کند. وقتی کودک از خود خست نشان می دهد در مورد علت این کار از او سوال کنید زیرا با توضیحاتی که کودک می دهد بهتر می توانید متوجه شوید که اشکال در کجای کار است.

4- به کودک خود برای حل مشکلات آموزش دهید.

اگر کودک شما به اسباب بازی که همبازی او هم می خواهد، محکم چسبیده و حاضر نیست آن را به کسی بدهد، فرصت فکر کردن به او بدهید. و با روشن کردن مفهوم تقسیم اسباب بازی و وسایل، به او بگویید اگر کودکی هم در مورد این کار را بکند می تواند چقدر ناخوشایند باشد. او را تشویق کنید که نوبتی با آن وسیله بازی کنند و در تعیین زمان بازی هر کدام از کودکان نیز به آنها کمک کنید. کودکان کم سن و سال درک درستی از شراکت ندارند و تصور می کنند وقتی وسیله ای را به کسی بدهند، برای همیشه آن را از دست خواهند داد. به او توضیح دهید که به اشتراک گذاشتن اسباب بازی به معنی از دست دادن آن نیست و وقتی یکی از اسباب بازی هایش را به دوستی می دهد، دوستش از بازی کردن با آن خشنود و خوشحال می شود و بعدا آن را به او بازمی گرداند. همچنین اگر او اسباب بازی هایش را در اختیار دوستانش قرار دهد امکان استفاده از اسباب بازی های دوستان خویش را نیز به دست خواهد آورد.

5- فضای بازی را آماده کنید.

پیش از ساعت بازی اگر وسیله ای وجود دارد که کودک ترجیح می دهد با کسی تقسیم نکند به او کمک کنید تا جایی مناسب برای پنهان کردن آن پیدا کند. همچنین از او بخواهید لوازمی را که می تواند در بازی گروهی وارد کند با خود بردارد. با این کار کودک از لحاظ ذهنی در فضایی قرار می گیرد که آمادگی به اشتراک گذاشتن لوازمش را دارد. از همبازی کودک هم بخواهید چند اسباب بازی با خود بیاورد. وقتی کودک ببیند که تنها او نیست که باید اسباب بازیش را در اختیار دیگری قرار دهد، بیشتر تشویق به این کار می شود.

6- از وسایل کودک خوب استفاده کنید.

اگر کودک ببیند از وسایلش به خوبی استفاده نمی شود، حاضر نیست آنها را حتی برای مدت زمان کوتاه هم به کسی بدهد. مراقبت کنید خواهر و برادر کودک یا دوستان وی از لوازمی که از کودک امانت می گیرند به خوبی مراقبت کنند.

7- کودک را با مثال راهنمایی کنید.

بهترین شیوه برای اینکه کودک شما بخشندگی را بیاموزد، مشاهده آن است. برای این منظور می توانید مثلا بستنی خود را با او شریک شوید یا روسری خود را به او بدهید تا از آن به عنوان شنل زور و استفاده کند. هر کدام از این کارها را که انجام می دهید به موضوع استفاده مشترک از یک وسیله اشاره کنید.

- نکته پایانی:

توجه داشته باشیدکه به وی بیاموزید علاوه بر اسباب بازی و لوازم، احساسات و عواطف نیز قابل تقسیم کردن و به اشتراک گذاشتن هستند. موقعیتی را فراهم آورید تا بده بستان های شما، مصالحه کردن های شما و بخشندگی شما را مشاهده کند.